2012’nin son gün­le­rin­de bir haf­ta aray­la sade­ce müzik dün­ya­sı­nın deme­ye­ce­ğim, insan­lık ortak kül­tür biri­ki­mi­nin iki devi­ni kay­bet­tik. Önce Ame­ri­ka­lı caz usta­sı Dave Bru­beck 92 yası­na bas­ma­sı­na bir gün kala ara­mız­dan ayrıl­dı. Tam bir haf­ta son­ra da Hint­li sitar vir­tü­özü Ravi Shan­ka­r­’ın ölüm habe­ri gel­di. İkisi de aynı yaş­tay­dı­lar ve uzun ömür­le­ri­ne çok şey sığ­dır­mış­lar­dı. Ravi Shan­ka­r­’ı baş­ka bir yazı­ya bıra­ka­rak Dave Bru­bec­k­’­den biraz bah­set­mek istiyorum.

Dave Bru­beck adı ben bu işler­den anla­ma­ya baş­la­dı­ğım zaman­lar­dan beri duy­du­ğum bir isim­dir. Hem bizim anne baba­la­rı­mız, hem de bizim kuşa­ğı­mız onun müzi­ği­ni din­le­ye­rek büyü­dü desek yan­lış olmaz. Türk­le­rin der­gi­sin­de Ame­ri­ka­lı caz­cı­nın ne işi var diye düşü­nü­yor­sa­nız size hemen şunu söy­le­ye­yim, bu caz usta­sı­nın en önem­li eser­le­rin­den biri baş­lık­ta­ki adı taşı­yor, Blue Ron­do a la Turk. Ron­do söz­cü­ğü­nü de ‘tek­ra­ra daya­lı hare­ket­li şar­kı’ ola­rak çevi­re­lim ve ilko­kul yıl­la­rı­mı­zı bir hatır­la­ya­lım, yıl sonu ‘müsa­me­re­’­le­rin­de ‘ront’ yap­ma­dı­nız­mı siz hiç?

Bru­beck 1920 Cali­for­nia doğum­lu, iki büyük ağa­be­yi de pro­fes­yo­nel müzis­yen. İlk piya­no ders­le­ri­ni 4 yasın­da anne­sin­den alı­yor, yani aile­de her­kes yete­nek­li. II. Dün­ya Sava­şı­’­nın en yoğun zaman­la­rı, 1942’de aske­re alı­nı­yor ve Avru­pa­’­da sava­şa katı­lı­yor. Gar­ni­zon­da bir akşam moral gece­si düzen­le­ni­yor ve piya­no çal­ma­sı­nı isti­yor­lar. Caz, bebop o yıl­la­rın can­lı müzik­le­ri. Dave­’in piya­no­suy­la her­kes o kadar eğle­ni­yor ki, komu­tan­la­rı onu bir daha cep­he­ye gön­der­mi­yor­lar. ‘Hemen bir orkest­ra kur ve her gece bizi eğlen­dir’ diye emir geli­yor. O da Ame­ri­ka­’­da o zama­na kadar yapıl­ma­mış bir şey yapı­yor, zen­ci­ler­le beyaz­la­rın bir­lik­te çal­dık­la­rı 8 kişi­lik bir grup kuru­yor. Bu müsiz­yen­le­rin ara­sın­da daha son­ra kura­ca­ğı dört­lü­sün­de yer alan ve 17 yıl bera­ber çala­cak­la­rı alto sak­sa­fon­cu Paul Des­mond da var.

Time Out Albüm Kapağı

Bru­beck ve Des­mond sava­şın biti­min­den son­ra 1951 yılın­da davul­cu Joe Morel­lo ve bas­çı Ron Crotty ile bir­lik­te ünlü Dave Bru­beck Quar­te­t­’i kuru­yor­lar. 1959’da çıkar­dık­la­rı ‘Time Out’ adlı albüm bir mil­yon­dan faz­la satan ilk caz albü­mü olu­yor. Caz müzi­ği­nin bir kla­si­ği hali­ne gelen bu albü­mün açı­lış par­ça­sı Blue Ron­do a la Turk. Take Five, Kath­y­’s Waltz gibi kulak­la­rı­mı­za hiç yaban­cı olma­yan bir­çok par­ça da bu albüm­de yer alı­yor. Bana sorar­sa­nız her caz merak­lı­sı­nın kolek­si­yo­nun­da bulun­ma­sı gere­ken bir albüm Time Out. Bu albüm­le Bru­beck tüm zaman­la­rın en çok satan caz müzis­yen­le­rin­den biri olur­ken, yeni doku­la­rı ve ritm­le­ri caz hay­ran­la­rı­na tanıtıyor.

Bru­beck, bili­ne­nin dışın­da­ki­ni araş­tır­mak için zaman har­ca­yan, merak eden müzis­yen­ler­den. Cazın alı­şıl­mış ölçü­sü­nün dışın­da Türk motif­le­ri, Macar müzi­ği, diğer ülke­le­rin müzik­le­ri de onun ilgi­si­ni çeki­yor. Onu etki­le­yen ritm­ler­den biri­si de bizim kula­ğı­mı­zın çok alı­şık oldu­ğu bu Bal­kan şar­kı­la­rı, Türk halk müzi­ğin­de­ki 9/8’lik ölçü. İkinci Dün­ya sava­şı­nı izle­yen soğuk savaş yıl­la­rın­da Ame­ri­kan hükü­me­ti­nin bir çeşit kül­tür elçi­si ola­rak, demir­per­de ülke­le­ri dahil olmak üze­re bir­çok ülke­de kon­ser veren Dave Bru­beck Quar­tet, Tür­ki­ye­’­yi de ziya­ret edi­yor. Bru­beck, alı­şık olma­dı­ğı bu ölçü­yü ilk kez sokak çal­gı­cı­la­rı­nın par­ça­la­rın­da duyu­yor. Din­le­di­ği muh­te­me­len Roman vatan­daş­la­rı­mı­zın müzi­ği, bu par­ça­la­rı nere­den bil­dik­le­ri­ni sorun­ca onlar da ‘biz ken­di­mi­zi bil­dik bile­li böy­le çala­rız’ diye yanıt­lı­yor­lar. ‘Sizin için blu­es ney­se bizim için de bu ritm odur’ diyor­lar. Bru­beck bun­dan etki­le­ni­yor ve Blue Ron­do a la Turk­’ü bes­te­li­yor. Bir­çok kez kon­ser­le­rin­de bu par­ça­yı anons eder­ken ‘Türk­ler bu rit­mi çok sevi­yor­lar ve çok yay­gın kul­la­nı­yor­lar’ diye­rek o sokak çal­gı­cı­sıy­la o gün ara­la­rın­da geçen bu konuş­ma­yı da anla­tı­yor. Bunu ken­di sesin­den geçen­ler­de Jazz FM’­de biz­zat duydum.

Blue Ron­do a la Turk, Mozar­t­’ın biz­de ‘Türk Mar­şı’ ola­rak bili­nen bes­te­si Ron­do Alla Tur­ca­’y­la da kar­şı­laş­tı­rıl­mış, hat­ta Bru­bec­k­’in Mozar­t­’­dan esin­len­di­ği­ni düşü­nen­ler olmuş. 2003’deki bir röpor­ta­jın­da Bru­beck şöy­le diyor, ‘Bu par­ça­ya sade­ce Blue Ron­do adı­nı ver­me­liy­dim, çün­kü bu isim biraz karı­şık­lık yarat­tı’. Mozar­t­’ın Ron­do Alla Tur­ca­’­sı, 11. Piya­no Sona­tı­nın son bölü­mü. Türk ritm­le­ri taşı­yan bu par­ça­yı Mozart yeni­çe­ri müzi­ğin­den yani meh­ter marş­la­rın­dan esin­le­ne­rek yaz­mış. Sonuç­ta Mozar­t­’ı da, Bru­bec­k­’i de etki­le­miş bizim oynak hava­lar. İki ünlü müzis­ye­nin bes­te­le­rin­de­ki diğer bir fark da şu; Mozar­t­’in bes­te­si tek­rar­lar­la hep ayni rit­mi kul­la­nir­ken Bru­bec­k­’in par­ça­sı­nın giri­şin­de piya­no 9/8, sak­sa­fon ise 4/4 lük swing rit­min­de çalı­yor­lar ve bu ritm­ler par­ça boyun­ca deği­şik yer­ler­de duyu­lu­yor. Par­ça­yı ilginç yapan öğe­ler­den biri de bu zaten. Ber­ga­ma­’­lı klar­net usta­sı Hüs­nü Şen­len­di­ri­ci­’­nin (Laço Tay­fa gru­buy­la) Ber­ga­ma Gay­da­sı adlı albü­mün­de caz tar­zın­da düzen­len­miş tür­kü­le­ri­mi­zi din­ler­se­niz aynı hava­la­rı ora­da da yakalayabilirsiniz.

‘Take Five/Blue Ron­do A La Turk’  45“liğinin eski baskısı

Dave Bru­beck 60 yılı aşan müzik yaşa­mıy­la, Lib­rary of Cong­ress tara­fın­dan veri­len Yaşa­yan Efsa­ne ünva­nıy­la, sahip oldu­ğu çok sayı­da Grammy ödü­lüy­le, dün­ya çapın­da tanı­nan eser­le­riy­le, caz ve kla­sik müzik dün­ya­sı­nın en ünlü ve yara­tı­cı müzis­yen­le­rin­den biri ola­rak bun­dan son­ra bes­te­le­rin­de yaşayacak.